ಅವ್ಯಯಗಳು

ಪ್ರಾಸದಲ್ಲಿ 3 ವಿಧಗಳಿವೆ.
1) ಆದಿಪ್ರಾಸ
2) ಮಧ್ಯಪ್ರಾಸ
3) ಅಂತ್ಯಪ್ರಾಸ

1) ಆದಿಪ್ರಾಸ:

ಪದ್ಯದ ಪ್ರತಿ ಪಾದದ ಮೊದಲೆರಡು ಸ್ವರಗಳ ನಡುವೆ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ವ್ಯಂಜನವು ನಿಯತವಾಗಿ ಪುನರಾವರ್ತನೆಯಾಗಿ ಬಂದರೆ ಅದನ್ನು ಆದಿಪ್ರಾಸ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತೇವೆ. ಇದನ್ನು ಬಂಡ ಪ್ರಾಸ ಎಂತಲೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಉದಾಹರಣೆ :-
ಸ್ಮಿತವಿರಲಿ ವದನದಲಿ, ಕಿವಿಗೆ ಕೇಳಿಸದಿರಲಿ/
ಹಿತವಿರಲಿ ವಚನದಲಿ, ಋತವ ಬಿಡದಿರಲಿ/
ಮಿತವಿರಲಿ ಮನಸಿನುದ್ವೇಗದಲಿ, ಭೋಗದಲಿ/
ಅತಿಬೇಡವೆಲ್ಲಿಂಯುಂ– ಮಂಕುತಿಮ್ಮ//

ಪುರದ ಪುಣ್ಯಂ ಪುರುಷ ರೂಪಿಂದೆ ಪೊಗುತಿದೆ.
ಪರಿ ಜನರ ಭಾಗ್ಯ ಅಡವಿಗೆ

ಆದಿಪ್ರಾಸದಲ್ಲಿ ಆರು ವಿಧಗಳಿವೆ.
(1) ಸಿಂಹಪ್ರಾಸ: ಪ್ರಾಸಾಕ್ಷರದ ಹಿಂದಿನ ಸ್ವರವು ಹ್ರಸ್ವವಾಗಿದ್ದರೆ ಅದು ಸಿಂಹಪ್ರಾಸ.
ಕುರಿ, ಹರ, ಗುರು, ಜರಿ, ಕರೆ

ಉದಾ: ಕೆಲವಂ ಬಲ್ಲವರಿಂದ ಕಲ್ತು
ಕೆಲವಂ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ಕಲ್ತು
ಕೆಲವಂ ಮಾಳ್ವ……

(2) ಗಜಪ್ರಾಸ: ಪ್ರಾಸಾಕ್ಷರದ ಹಿಂದಿನ ಸ್ವರವು ದೀರ್ಘವಾಗಿದ್ದರೆ ಅದು ಗಜಪ್ರಾಸ.
ಕಾಡು, ನೋಡಿ, ನಾಡು, ಕೂಡ
ಉದಾ:
ಈಶನ ಕರುಣೆಯ
ನಾಶಿಸು ವಿನಯದಿ
ಸಾನ ಹಾಗೆಯೇ ನೀ ಮನವೇ

(3) ಹಯಪ್ರಾಸ/ ಅಶ್ವ ಪ್ರಾಸ: ಒಂದೇ ಜಾತಿಯ ಎರಡು ವ್ಯಂಜನಗಳು ಪ್ರಾಸಾಕ್ಷರಗಳಾಗಿದ್ದರೆ, ಅದು ಹಯಪ್ರಾಸ.
ಪೊನ್ನ, ನಿನ್ನ, ಸನ್ನೆ | ಅಕ್ಕ, ಪಕ್ಕ, ಹೊಕ್ಕಿ, ನಕ್ಕ

ಉದಾ:’
ನಿನ್ನನೆ ನಚ್ಚಿದಂ ಕುರುದುಹೀಪತಿ ನಿನ್ನ ಶರಾಳಿಗಳ್ಗೆ ಮು
ನ್ನಡುಗುತ್ತು ಮಿರ್ಪು ದರಿಸಾಧನೆ ಸಂಪದಮಂತೆ ಶಸ್ತ್ರಸಂ//

(4) ಶರಭಪ್ರಾಸ: ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಜಾತಿಯ ಎರಡು/ಮೂರು ವ್ಯಂಜನಗಳು ಪ್ರಾಸಾಕ್ಷರಗಳಾಗಿದ್ದರೆ ಅದು ಶರಭಪ್ರಾಸ.
ಗದ್ಯ, ಪದ್ಯ, ಮಧ್ಯ

ಪ್ರತಿಪಾದದ ಮೊದಲೆರಡು ಸ್ವರಗಳ ನಡುವೆ ಒಂದೇ ವಿಧಾವಾದ ವಿಜಾತೀಯ ಸಂಯುಕ್ತ ವ್ಯಂಜನಗಳು ಬಂದು ಅವುಗಳ ಹಿಂದೆ ಅನುಸ್ವರ, ವಿಸರ್ಗಗಳಾಗಲಿ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅದೇ ಶರಭ ಪ್ರಾಸವಾಗುತ್ತದೆ.
ಉದಾ:
ಅಕ್ಷಣದೊಳ್ ಪರಸ್ಪರ
ಕ್ಷೇಕ್ಷಣರಾತ್ಮ ಶಕ್ತಿಗೆ ಶರೀರ

ಮೂರು ವ್ಯಂಜನಗಳ ಸಂಯೋಗಕ್ಕೆ ಉದಾ:
ಇನ್ನಂಬೊಲ್ ವಿಭವಯುತಂ
ಚನ್ನಂಬೊಲ್ ಕಾಂತಿವಂತ

(5) ವೃಷಭಪ್ರಾಸ: ಪ್ರಾಸಾಕ್ಷರದ ಹಿಂದೆ ಅನುಸ್ವಾರವಿದ್ದರೆ ಅದು ವೃಷಭಪ್ರಾಸ.
ಹಿಂದೆ, ಮುಂದೆ, ಸಂಧಿ, ಎಂದೆ
ಉದಾ:
ಕಂಸವಧಂಗೆಯ್ದು ಮುರ
ದ್ವಂಸಿಗೆ ಪೂಜಾರ್ಥಮೆದಂಊ ಮಾರುತ ಕೊಟ್ಟೆಂ //

(6) ಅಜಪ್ರಾಸ: ಪ್ರಾಸಾಕ್ಷರದ ಹಿಂದೆ ವಿಸರ್ಗವಿದ್ದರೆ ಅದು ಅಜಪ್ರಾಸ.
ದುಖಃ, ಅಂತಃ, ಪುನಃ, ಮನಃ

ಉದಾ:
ಆ: ಪ್ರಥಮ ನನುವೆದಿಂತಯ
ಶ: ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯಿಂದೆ ಗೆಯ್ಯುದುಚಿತಮ ನಿನಗಂ//